یوتوپیایی آخرالزمانی : بررسی تحولات گفتمانی گروه‌های سلفی-جهادی از القاعده تا داعش

Authors

Abstract:

در زمینه‌ی مطالعات بنیادگرایی، دو گونه تحلیل‌ رایج است. دسته‌ی نخست، که عمدتاً متاثر از روش‌شناسی مطالعات ژئوپلتیک و روابط بین‌الملل‌ است، تمایل دارد علت تفوق گروه‌های جهادی را در تلاش‌های ضدانقلاب برای مهندسی خیزش مردمی بجوید. دسته‌ی دوم که بیشتر در فضای آکادمی اروپا غالب است عموماً بنیادگرایی را به‌مثابه‌ی یک فرم تحلیل می‌کند و کمتر به تحولات محتوایی این عرصه توجه دارد. در هر دو شکل تحلیل، داعش همچون صورت تشدیدشده‌ای از القاعده دیده می‌شود که تمایزش با سنت سلفی- جهادی ازپیش‌موجود صرفاً راهبردی است. در مقابل این دو گونه روایت، مقاله‌ی حاضر می‌کوشد تا شکل‌گیری ایدئولوژی داعش را در بطن مباحثات درونی جریان سلفی-جهادی واکاوی کند. به بیان دیگر، می‌کوشیم به‌ جای آنکه منشا ضدانقلابی به نام داعش را در جایی بیرون از تحولات منطقه بجوییم و با توسل به نیروهای بیرونی (از جمله اقدامات دستگاه‌های امنیتی) توضیح دهیم، نطفه‌ی شکل‌گیری داعش را در بطن منازعات ایدئولوژیک جریان جهادی بررسی کنیم. بدین منظور، به این پرسش می‌پردازیم که بین‌المتونیت داعش چگونه ساخته می‌شود؟ داعش چگونه متن‌های جریان‌ساز میدان سلفی-جهادی را انتخاب، بازتولید و مصرف می‌کند؟ در این راستا، مقاله با بررسی کتاب بنیان‌گذار نشانه‌های راه آغاز می‌شود و سپس برای شناسایی نقاط گسست از سنت سیدقطبی، نسبت کتاب‌های «مدیریت توحش» ابوبکر ناجی و «دعوت به مقاومت اسلامی جهانی» ابومصعب السوری را با ایده‌ی گروه پیشتاز می‌سنجد. این مقاله نشان می‌دهد که چگونه پروژه‌ی گذار از نخبه‌گرایی القاعده که توسط منتقدین درونی جریان جهادی صورت‌بندی شد در گسست از سنت سیدقطب و شکل‌گیری گروه داعش موثر بود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که داعش با اقتباس از پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی سوری و ناجی نهایتا به شکلی از جهاد عینیت می‌بخشد که سویه‌هایی فردگرایانه دارد، برآمده از ایده‌ی تقدم جهاد بر ایمان است و مخاطب خود را نه گروه برگزیده‌ای از پیشتازان بلکه عموم مردم قرار می‌دهد. این مقاله تاکید می‌کند که بررسی تحولات گفتمانی زمانی معنای راستین خود را بر ما آشکار خواهد کرد که در نسبت با سایر عوامل غیرگفتمانی بررسی شود؛ ازاین‌رو، مقاله‌ی حاضر نه فرجامین مرحله‌ی تحلیل بلکه صرفا نخستین گام در تحلیل پدیده‌ی داعش خواهد بود. 

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

بررسی عقاید جریانات سلفی جهادی بر اساس عامل هویت

سلفیت به‌صورت یک جریان فکری و مذهبی و با رویکردی انتقادی در پهنه جهان اسلام شکل گرفت، اما پس از مدتی از نظر فکری و ایدئولوژیک دچار چنددستگی شد.گروهی از سلفی‌ها تحت تأثیر افکار و عقاید اشخاصی چون سید قطب، به سلفیت جهادی روی‌آورند. جریان سلفی جهادی گونه‌ای از سلفی‌ها هستند که ضمن اعتقاد به لزوم پیروی از اصول اسلام، تأکید ویژه‌ای بر جهاد به‌عنوان یکی از ارکان دین اسلام دارند. سلفی‌های جهادی فقط پی...

full text

از شام تاریخی تا شام آخرالزمانی

چرا حجم احادیث و در فضایل شام گسترده است؟ پاسخ این مسأله را باید در تحولات سیاسی دوره اموی برای اثبات برتری شام بر عراق و نیز برخی از مجادلات سیاسی بعدی در جغرافیای جهان اسلام و رقابت گروه‌های مختلف دانست. همچنین شام بزرگ، همراه بیت المقدس، به دلیل انتساب به انبیای الهی همواره به لحاظ سرزمینی زمینه مساعدی برای این قبیل نقل‌های ساختگی داشته است. در میان این احادیث و‌ آثار، بخش قابل توجهی به مسائ...

full text

چالش گروه‌های سلفی جهادی برای هم‌گرایی در خاورمیانه

منطقه خاورمیانه طی یک قرن گذشته همواره با انواع بحران‌ها و نزاع‌های فراگیر مواجه بوده است. در خارومیانه جدید یعنی در سال‌های بعد از 2011 در نتیجه خلاء‌های به وجود آمده گروه‌های سلفی جهادی در منطقه رشد پیدا کردند و مخوف‌ترین آن‌ها در قالب خلافت خودخوانده داعش پدیدار شد. در وضعیت پس از ظهور داعش، روندی از تقابل‌ها در خارومیانه شکل گرفت و آینده منطقه به عنوان مساله‌ای مهم مطرح شد. در همین راستا، د...

full text

بنیادگرایی اسلامی داعش- القاعده: تمایزهای ساختاری و ایدئولوژیکی

تحولات موسوم به بهار عربی و پیامدهای قابل توجه آن در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، معادلات سیاسی در خاورمیانه را دستخوش تغییر کرده است. نقش بارز گروه‌های بنیادگرای اسلامی و تروریستی چون القاعده و داعش در تحولات اخیر بویژه در جنگ داخلی سوریه و بحران عراق سیمای سیاسی خاورمیانه را به کلی دگرگون کرده است. خشونت عریان داعش در مقابله با گروه‌ها و کنشگران دیگر در این کشورها و تقویت و رشد پایگاه سیاسی...

full text

جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی

چکیده سلفیه به‌صورت یک جریان فکری ـ مذهبی به شیوه‌ای انتقادی در بین جامعۀ اهل سنت ظاهر شد، به‌تدریج رنگ سیاسی به خود گرفت، و درنهایت به یک جریان فکری سیاسی تبدیل گردید. با وجود این، پس از مدتی منازعات فکری و عقیدتی موجب اختلاف میان رهبران و طرفداران این جریان گردید. دسته‌ای از آن‌ها به نام «جامیه» در کنار حکومت قرار گرفتند و اطاعت از سلطان را لازم دانستند. دستۀ دوم «سروریه» نام گرفتند که با تش...

full text

مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری (مطالعه موردی: داعش)

هدف این مقاله شناخت مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی جریان سلفی تکفیری با تأکید بر گروه داعش است. بر اساس یافته‌های پژوهش، سلفی‌ها گروهی از مسلمانان تندرو از اهل سنت هستند که عقاید و باورهایی انحرافی از اسلام دارند. در این میان، جریانی خشونت‌طلب و رادیکال به نام داعش، در مدتی کوتاه توانسته است به بخش‌هایی از سوریه و عراق تسلط یافته، در کانون تحولات سیاسی بین‌المللی قرار گیرد. رهبر آن‌ها خود را خلیفه مسلما...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 25  issue 2

pages  611- 633

publication date 2019-06-21

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023